Zelfbestuiving of kruisbestuiving: wat past bij jouw tuin?

Het kiezen van de juiste boom of struik voor je eetbare tuin of voedselbos kan best een uitdaging zijn. We krijgen dan ook regelmatig vragen over zelfbestuiving en kruisbestuiving. In deze blog eerst een stukje theorie, zodat je weet hoe de bloemetjes en de bijtjes werken en dat sommige bloemetjes ook zonder bijtjes kunnen. Verderop in deze blog een kieswijzer: wanneer kies je voor een zelf bestuivende plant en wanneer heeft kruisbestuiving de voorkeur? Na het lezen van deze blog weet jij wat je kunt kiezen en zo niet, kom dan langs in onze plantenwinkel. We helpen je graag met het kiezen van de juiste plant voor de juiste plek.

Wat is zelfbestuiving?

Zelfbestuiving, ook wel autogamie genoemd, is het proces waarbij het stuifmeel van een bloem de stamper van dezelfde bloem bereikt. Bij planten zoals fruitbomen en struiken betekent dit dat ze vruchten kunnen produceren zonder hulp van bestuivers zoals bijen of vlinders.

Er zijn twee hoofdvormen van zelfbestuiving:

• Autogamie: Het stuifmeel komt van dezelfde bloem. 
• Geitonogamie: Het stuifmeel komt van een andere bloem van dezelfde plant.

Waarom kiezen voor zelfbestuivende planten?

Zelfbestuivende fruitbomen en struiken hebben verschillende voordelen:

• Onafhankelijkheid van bestuivers: Ideaal in stedelijke gebieden of bij slecht weer.
• Betrouwbare oogst: Zelfs zonder insecten wordt vruchtvorming gegarandeerd. 
• Bespaart ruimte: Je hebt geen andere variëteiten nodig voor bestuiving, wat ruimte en planning bespaart.

Hoe werkt zelfbestuiving?

Zelfbestuiving is mogelijk dankzij specifieke kenmerken van bloemen:

• Hermafroditisme: Tweeslachtige bloemen met zowel mannelijke (meeldraden) als vrouwelijke (stamper) organen. 
• Cleistogamie: De bloem blijft gesloten, waardoor zelfbestuiving intern plaatsvindt. Dit minimaliseert afhankelijkheid van externe factoren. 
• Synchronisatie van rijping: Bij zelfbestuivende planten rijpen de meeldraden en stamper tegelijkertijd om bevruchting te garanderen.

Onze favoriete zelfbestuivende planten voor de eetbare tuin

Een lijstje met favorieten maken vinden we altijd lastig, want er zijn zoveel smaken, verschillen en voor- en nadelen, maar bij deze een handig lijstje:

• Appelbomen (Malus domestica): Rassen zoals ‘Ecolette’ en ‘Red Devil’ zijn zelfbestuivend.
• Kersenbomen (Prunus avium): Zoete kersen zoals ‘Stella’ en ‘Sunburst’ hebben geen andere bomen nodig om vruchten te dragen. 
• Pruimenbomen (Prunus domestica): Soorten zoals ‘Opal’ en ‘Victoria’ leveren een consistente oogst. 
• Vijgenbomen (Ficus carica): Veel vijgenbomen zijn partenocarpen, wat betekent dat ze zonder bestuiving vruchten produceren. 
• Blauwe bessen (Vaccinium corymbosum): Bluecrop’ is deels zelfbestuivend, hoewel kruisbestuiving de opbrengst kan vergroten.

In ons assortiment vind je meer zelfbestuivers. Gebruik de filter om ze te vinden of selecteer Zelfbestuivende plant in het menu.

Wanneer kies je juist voor kruisbestuiving?

Hoewel zelfbestuiving handig is, zijn er situaties waarin kruisbestuiving meer voordelen biedt:

• Hogere Opbrengst: Kruisbestuiving levert doorgaans grotere en meer uniforme vruchten op. Bij sommige appelbomen, zoals ‘Red Devil’en ‘Ecolette’, geeft kruisbestuiving een aanzienlijk grotere oogst. 
• Betere Kwaliteit: Vruchten die ontstaan door kruisbestuiving zijn vaak smaakvoller en groter. Bij perenbomen (zoals ‘Conference’) kan kruisbestuiving dit verschil maken.
• Beperkte Zelfbestuiving: Sommige planten, zoals veel notenbomen en oudere appelrassen, kunnen zichzelf niet bestuiven en vereisen een passende bestuiver. 
• Biodiversiteit: Door verschillende soorten en rassen te combineren, bevorder je de biodiversiteit in je tuin, wat gunstig is voor het ecosysteem.

Onze tips voor een geslaagde kruisbestuiving

Als je besluit kruisbestuivende planten te gebruiken, houd dan rekening met het volgende:

• Compatibiliteit: Controleer of de rassen compatibel zijn. Niet alle soorten kunnen elkaar bestuiven. In ons assortiment houden we daar rekening mee en hebben we voor iedere plant een passende bestuiver (indien voorradig). 
• Afstand: Plant bestuivers! De maximale afstand tussen bestuivers kan verschillen. Van 10 tot 15 meter tot honderden meters. Windbestuivers kunnen elkaar soms over afstanden van kilometers bestuiven. Een rondje door de buurt of over de schutting bij de buren kijken kan dus nuttig zijn om te ontdekken of er bestuivers in de omgeving groeien. 
• Bestuivende Insecten: Zorg voor een insectvriendelijke tuin met bloemen die bijen en vlinders aantrekken.

Zelfbestuivend of kruisbestuivend: de kieswijzer?

De keuze hangt af van jouw specifieke situatie:
1. Kleine ruimtes of beginners: Zelfbestuivende planten zijn eenvoudig en betrouwbaar.
2. Ruime tuin of voedselbos met focus op opbrengst: Kies voor kruisbestuiving om de oogst en kwaliteit te maximaliseren.

Door de juiste balans te vinden tussen zelfbestuivende en kruisbestuivende planten kun je een rijke, veelzijdige eetbare tuin creëren waar je ieder jaar uit kunt oogsten.

Kies liever niet voor duobomen, tenzij...

Je hebt misschien ook weleens gehoord van duobomen. Bij een duoboom zijn twee verschillende rassen op één onderstam geënt, vanuit de gedachte dat de bloesems van de twee rassen elkaar kunnen bestuiven. Wij hebben echter de ervaring dat dit soort bomen veel kennis van snoeien vragen. Vaak groeit de het ene ras sneller dan het andere met alle gevolgen van dien voor de boom. Omdat dit bomen zijn die in het uitgroeien problemen kunnen opleveren, kweken wij ze niet. Wij gaan voor sterke soorten die zonder veel poespas kunnen opgroeien. Houd je van een uitdaging en heb je ervaring met snoeien, dan is een duoboom misschien wat voor jou.

Heb je al gekozen en aangeplant maar valt de oogst toch/nog tegen?

Heb je ondanks een goede voorbereiding nog geen vruchten kunnen oogsten van je plant? Dat kan gebeuren. Hoewel zelfbestuivende planten vaak betrouwbaar zijn in hun vruchtvorming, kunnen er situaties ontstaan waarin ze geen vruchten produceren. Mogelijke oorzaken zijn:

• Onvoldoende bestuivingsvoorwaarden: zelfs bij zelfbestuiving is beweging (bijvoorbeeld door wind of trillingen) vaak nodig om het stuifmeel naar de stamper te brengen. In een volledig windstille of afgesloten omgeving kan dit proces verstoord raken. 
• Onjuiste groeiomstandigheden: gebrek aan zonlicht, arme grond, te veel of te weinig water en lage temperaturen kunnen de bloei en vruchtvorming remmen. 
• Bloesemval: planten zoals fruitbomen kunnen hun bloemen laten vallen als ze stress ervaren, bijvoorbeeld door droogte, plotselinge kou (denk aan een late nachtvorst) of een tekort aan voedingsstoffen. 
• Slechte timing: bij sommige planten rijpen de meeldraden en stamper niet exact tegelijkertijd, wat betekent dat zelfbestuiving niet effectief kan plaatsvinden. 
• Te veel stikstof: overbemesting met stikstof kan leiden tot overmatige bladgroei ten koste van bloemen en vruchten. 
• Plagen en ziekten: schimmels, bladluizen of andere plagen kunnen bloemen beschadigen of de energie van de plant verbruiken, waardoor vruchtvorming uitblijft. Zorg dus voor veel biodiversiteit in je tuin, alle beestjes helpen! 
• Tijd: het duurt bij sommige planten een aantal jaar voordat ze na aanplant goed gaan bloeien. Pas na bloei kunnen ze vrucht gaan zetten.

Zelfbestuivende planten bieden gemak, maar ze zijn niet immuun voor externe factoren. Door de groeiomstandigheden te optimaliseren en de plant goed te verzorgen, vergroot je de kans op een rijke oogst.

Kom naar de plantenwinkel

Succes met kiezen! Om het je nog makkelijker te maken helpen onze medewerkers je in de plantenwinkel graag bij het kiezen van de juiste plant of de juiste combinatie.